Toespraak Joep Vossebeld Expo FPH Arcen

Joep Vossebeld Curator Odapark Venray Docent Toneelschool Maastricht + Schriiver 

Joep heeft met onserdtaande tekst de opening verricht van mijn  tentoonstelling in het Franz Pfannerhuis in Arcen "Ontmoetingen en Emoties"   van 24/4 t/m 29/5 2022  

Frisse Blik

Ter gelegenheid van de tentoonstelling Ontmoetingen en Emoties van Kees Habraken

Franz Pfannerhuis Arcen, 24 april 2022  

Het is moeilijk om datgene wat je vaak ziet met frisse ogen te bekijken. Je eigen woonomgeving, de route naar je werk, de mensen die je al lang kent. Het is niet voor niks dat velen van ons een wereldwijde pandemie nodig hadden, om al wandelend opnieuw hun eigen straat, dorp of buurt te leren kennen en waarderen. Er was aandacht voor het alledaagse, omdat er even niets anders meer was om aandacht voor te hebben. 

Misschien is het nog wel moeilijker om met een frisse blik te kijken naar dat wat je niet kent: Een ver land, met een onbekende cultuur, gewoontes en bevolking. Natuurlijk, in confrontatie met het onbekende, zeker op reis, vinden we ons zelf meer dan nieuwsgierig: onze zintuigen staan wagenwijd open, we snuiven alle geuren en kleuren op, en voelen ons sowieso meer dan de gemiddelde toerist. We gaan van de gebaande paden af, en zijn de ontdekkers van een landstreek, authentiek restaurant of lokaal gerecht. 

Maar misschien is het juist dan, terwijl wij denken alles met nieuwe ogen te bekijken, dat we vooral heel hard tussen onze eigen oogkleppen blijven staren. Wij blijven zelf immers de ontdekker, de nieuwsgierige, degenen die komt om verhalen te vergaren. Alles wat we zien is voor ons één groot onbekend raadsel. Terwijl, de enige onbekende, op dat moment, in die straat, met dat gerecht voor z’n neus, in dat verre land, de enige onbekende. Dat zijn we zelf. Want al die andere en al het andere, die waren daar altijd al…

Misschien is het nog wel moeilijker om een frisse blik te blijven houden als de twee zich vermengen. Als je jouw dagelijkse omgeving opeens blijkt te delen met het onbekende. Bijvoorbeeld als een onbekende familie opeens opduikt in je straat. Met een onbekende geschiedenis, de klanken van een onbekende taal, met onbekende gerechten voor zich op tafel, die ze ook blijken op te eten op onbekende tijdstippen, in een onbekende volgorde. Oké, nu er zich een onbekend element in je dagelijkse omgeving bevind lijkt het op het eerste gezicht zelfs makkelijker om met een frisse blik te kijken: vroeger zagen we hier nooit mensen die…, vroeger hoorde we hier nooit…. vroeger rook je nooit iets als…. vroeger.. vroeger… Het is moeilijk om de dingen te zien zoals ze zijn, we zien de dingen vooral zoals wij zijn. 

Lopend door deze tentoonstelling, kijkend naar de vele portretten die Kees Habraken in de afgelopen jaren schilderde, zijn er een hoop frisse ogen die je aanstaren, nakijken, toelachen en aanmoedigen. Wie zijn die mensen? Waar komen ze vandaan? Wat is hun verhaal? Zeker, ik weet dat Kees vele reizen maakte, in Afrika en in Papoea. En dat die reizen de inspiratie vormden voor deze portretten. Maar laten we dat even vergeten. Net zoals Kees tijdens het schilderen vermoedelijk ook even vergat dat hij op reis was geweest, hij was immers al terug thuis toen hij deze portretten schilderden. Want maakt het eigenlijk wat uit waar deze mensen nu zijn? Ik loop rond en herken blikken: Is dat mijn vroegere overbuurman? En daar, zijn dat de feestelijk witte gewaden en de vrolijke lach van de Eritrese kerkgangers die iedere zaterdagochtend bij ons door de straat lopen? Op weg naar het kerkgebouw dat zij nieuw leven in blazen. Ik zie mensen, in gedachten verzonken, vol emoties, vol leven. Nogmaals, als we even vergeten hoe deze schilderijen zijn ontstaan: maakt het dan uit waar deze mensen zijn? Het zijn gezichten die we iedere dag kunnen tegenkomen, ver weg en dichtbij, met emoties die we allemaal herkennen.

Waarschijnlijk ging het zo: ergens was er een ontmoeting tussen twee vreemden: De ene heette Kees en kwam uit Breda, de ander was eigenlijk gewoon thuis, ergens in Afrika, maar voelde zich misschien een beetje een vreemde omdat er plots een onbekende Hollander tegenover hem zat. Een ontmoeting. Daarna gaan beiden weer verder. Pas veel later, in zijn eigen dagelijkse omgeving, neemt Kees de penseel ter hand. In gedachten bladert hij door de herinneringen in zijn hoofd. “Wat heb ik eigenlijk meegemaakt, wie heb ik nou eigenlijk ontmoet?” Het lijkt alsof Kees via zijn penseel opnieuw kennis wil maken met de mensen die hij ontmoette en ze dit keer nog beter wil leren kennen. Want schilderen, dat betekend de tijd nemen, dat betekend liefde hebben voor je onderwerp, dat betekend kritisch zijn op je zelf. 

Een portret schilderen betekend ook de kritische blik van die ander altijd met je mee dragen. Wat zal hij of zij er van vinden? Herkennen ze zich er zelf in? Zelfs als Kees zeker wist dat de geportretteerde het werk nooit te zien zal krijgen, weet ik zeker dat hij past stopt met schilderen als hij denkt dat degene op het schilderij ook tevreden is met zichzelf. Pas dan is het af. Kees kijkt naar het schilderij en vanaf het doek kijkt het geschilderde hoofd terug naar Kees. Hier kijkt het portret van een persoon die volledig in zijn element is en zich thuisvoelt op dit schilderij. En dan gebeurd het, zo stel ik me voor: Voor even is de geschilderde persoon meer thuis dan Kees. Voor even is Kees Habraken een vreemdeling in zijn eigen atelier. Wie ben je? vraagt het schilderij. Waar kom je vandaan, wat is jouw verhaal?

Deze tentoonstelling vol schilderijen met mensen die zich thuis voelen, maakt ons voor even tot vreemdelingen in onze eigen omgeving. Het beste recept om daarna met een frisse blik weer de wereld in te kunnen stappen.

JOEP VOSSEBELD